جایگاه مدیریت در نهج البلاغه

بشر بعد از عبور دوران ابتدایی به مباحثی از قبیل منشأ حکومت با مردم و تقسیم کار میان طبقات مختلف و سازمان های اجتماعی و شیوه همکاری دسته جمعی توجه کرده است و به راه حلهایی دست یافته است که پایه و اساس مدیریت است. گرچه امروز علم مدیریت بسیار گسترش یافته است و به شاخه­های مختلفی تقسیم شده است، اما متون دینی ما درباره الگوهای مدیریتی در پی آن است که به بررسی اخلاق مدیریتی و شیوه­های آن از دیدگاه امام علی(ع)بپردازد.

الف: اخلاق مدیریتی: مدیر علاوه بر دانش و مهارت باید از اخلاق مـدیریتی نـیز برخـوردار باشد. امام علی(ع) به مدیران خویش یاد آوری می­کند که آنان خدمت گزاران مردم هستند و باید دارای صفتهای اخلاقی ذیل باشند:

۱- لطف و محبت: اصل اساسی اخلاق مدیریتی، لطف و محبت نسبت به همه اقشار مردم است، حتی سخت گیری نسبت به مخالفین فکری­اش را نمی­پسندد و از استاندارانش می­خواهد که حقوق اساسی همه اقشار را تأمین کنند و در برابر مردم فروتن و متواضع باشند.

۲- صبر و پایداری: امام مدیران را به صبر در برابر مشکلات و بردباری در برابر خطاهای مردم دعوت می­کند و از آنان می­خواهد که در هیچ کاری با عجله و شتاب تصمیم نگیرید. حتی در مجازات خطاکاران ،البته این صبر و بردباری به معنی سستی در انجام وظایف نیست.

۳- چشم پوشی و گذشت: مدیران باید خطاها و لغزشهای مردم را نادیده بگیرند و آنان را مورد عفو قرار دهند. امام علی(ع)، بدترین افراد را کسی می­داند که عیوب مردم را جست و جو می­کند وآنان را افشا می­نماید.

۴- صراحت و قاطعیت: مدیران باید در مواقع حساس به صراحت تصمیم بگیرند و با قاطعیت آن را اجرا کنند. البته اصل اساسی، مدارا و گذشت است. اما در اجرای قانون و ایجاد عدالت باید با قاطعیت اقدام کرد و خیانتکاران را مجازات نمود تا دیگر کسی به حقوق مردم ستم نکند.

۵- مستبد نبودن: البته صراحت و قاطعیت نباید منجر به استبداد شوم شود. امام علی(ع) استبداد را بلای بزرگی می ­شمارد که موجب فساد در دل و سستی در دین و سبب ایجاد حوادث سخت برای حکومت می­شود.

۶- مشورت کردن: امام علی (ع) به جای استبداد در رأی از حاکمان و مردم می­خواهد که با یکدیگر مشورت کنند و از عقل همدیگر یاری بگیرند.

ب: نظام مدیریتی امام علی(ع): امام علی(ع) بر اساس نیازهای جامعه و به قصد اصلاح امور مردم و پیشرفت کارهای اجتماعی و رفاه اجتماعی، عمومی نظام مدیریتی دقیقی را برنامه­ ریزی می­کند تا استاندارانش با توجه به طبقات مردم و نیازهای آن بتوانند به اداره جامعه بپردازند.

ج: شیوه­های و روش های مدیریتی: روش های برجسته امام علی(ع) را چنین می­توان خلاصه کرد:

۱- نظم و برنامه ریزی: امام علی(ع) بعد از سفارش به تقوای الهی به نظم در کارهای اجتماعی تأکید می­کند و خودش نیز الگوی نظم و انضباط است.

۲- رعایت قانون و اجرای عدالت: امام علی(ع) به رعایت قانون الهی و سنتهای پسندیده رایج تأکید می­کند و با همه ­ی مردم به انصاف و عدالت رفتار کند.

۳- مسئولیت دادن به دیگران: بهترین روش های مدیریتی، تعیین مسئولیت وظایف است، تا بتوان افراد را مؤاخذه کرد.

۴- تقویت انگیزه ­ها: او خلافت را به قصد خدمت به مردم و اصلاح امور اجتماعی پذیرفته است و به استاندارانش توصیه می­کند که حکومت را طعمه ندانند، بلکه آن را وسیله­ای برای خدمت به مردم قرار دهند. البته او از حقوق مادی مدیران غافل نیست.

مولف: شهرام حمامی ترقی
آلبوم تمبرهای یادگاری من جلد سه فقط برای مدیران 
فهرست